Τα Σχέδια Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας (Σ.Β.Α.Κ.) είναι στρατηγικά σχέδια, τα οποία βασίζονται σε υφιστάμενες πρακτικές σχεδιασμού, λαμβάνοντας υπόψη αρχές όπως είναι η συμμετοχή των πολιτών στις διαδικασίες αποφάσεων, η ολιστική προσέγγιση στην άσκηση πολιτικής καθώς και η συνεχής αξιολόγηση των παρεμβάσεων. Βασικό κριτήριο για την εκπόνηση των σχεδίων είναι η ικανοποίηση των υφιστάμενων και των μελλοντικών αναγκών μετακίνησης προκειμένου να βελτιωθεί η ποιότητα ζωής στα αστικά κέντρα
Τα ΣΒΑΚ παρεμβαίνουν στους εξής τομείς:
- Δημόσια συγκοινωνία
- Βάδισμα και ποδηλασία
- Διαλειτουργικότητα
- Ασφάλεια αστικών οδών
- Οδικές μεταφορές (ρέουσες και αδρανείς)
- Αστική εφοδιαστική αλυσίδα
- Διαχείριση κινητικότητας
- Ευφυή Συστήματα Μεταφορών.
Οι αντικειμενικοί στόχοι ενός ΣΒΑΚ συνίστανται στη βελτίωση των συνθηκών προσβασιμότητας στα εναλλακτικά μέσα μεταφοράς, στην ασφάλεια κατά τις μετακινήσεις, στη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και της κατανάλωσης ενέργειας, στην αύξηση της αποδοτικότητας και της αποτελεσματικότητας κατά τη μετακίνηση ανθρώπων και αγαθών και στην ενίσχυση της ελκυστικότητας και της ποιότητας του αστικού περιβάλλοντος.
Τα ΣΒΑΚ θα αποτελούν τόσο στο παρόν όσο και στο άμεσο μέλλον αναπόσπαστο εργαλείο των φορέων της τοπικής Αυτοδιοίκησης και των λοιπών εμπλεκομένων φορέων, για τη στρατηγική αντιμετώπιση των θεμάτων βιώσιμης κινητικότητας και βελτίωσης της ποιότητας ζωής των πολιτών
Διαφορές ΣΒΑΚ και παραδοσιακού συγκοινωνιακού σχεδιασμού
|
Σχέδια Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας |
Παραδοσιακός Συγκοινωνιακός Σχεδιασμός |
| Έμφαση στον Άνθρωπο. |
Έμφαση στην μηχανοκίνητη κυκλοφορία. |
|
Βασικός στόχος: Προσβασιμότητα και ποιότητα ζωής. |
Βασικός στόχος: Κυκλοφοριακή ικανότητα και ταχύτητα. |
|
Ενιαίος σχεδιασμός λαμβάνοντας υπόψη χρήσεις γης, οικονομική ανάπτυξη, κοινωνικές ανάγκες, περιβαλλοντική ποιότητα και υγεία. |
Έμφαση στα μέσα μεταφοράς. |
|
Μακροχρόνιο όραμα. |
Βραχυ-μεσο-πρόθεσμος σχεδιασμός. |
| Λειτουργικά όρια. |
Διοικητικά όρια. |
|
Διεπιστημονικός σχεδιασμός. |
Κυρίως Συγκοινωνιολόγοι Μηχανικοί. |
|
Συνδυασμός υποδομών, αγορών, υπηρεσιών, πληροφοριών. |
Έμφαση στις υποδομές. |
|
Εμπλεκόμενοι φορείς και πολίτες σχεδιάζουν από κοινού. |
Εντολές από Αιρετούς και σχεδιασμός από Ειδικούς. |
Ευρωπαϊκή πολιτική υπέρ των ΣΒΑΚ
Η Ε.Ε. στηρίζει την ανάπτυξη Σχεδίων Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας:
- Από το στάδιο διαμόρφωσης τους, μέσω ερευνητικών προγραμμάτων
- Έως το στάδιο εφαρμογής τους, μέσω των οδηγιών και των διαδικασιών της
Σύμφωνα με τις προδιαγραφές των ΣΒΑΚ, η διαδικασία ανάπτυξης ενός ΣΒΑΚ, αποτελείται από 4 Φάσεις (Phases), 12 Βήματα (Steps) και ένα πλήθος Δραστηριοτήτων. Όλες αυτές οι διαδικασίες περιγράφονται σχηματικά από τον γνωστό ως «Κύκλο των ΣΒΑΚ», όπως παρουσιάζεται στο παρακάτω σχήμα.
Η αναγκαιότητα ανάπτυξης ενός Σχεδίου Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας (ΣΒΑΚ) για το Δήμο Καστοριάς, προέκυψε από την ανάγκη επίλυσης ενός μεγάλου αριθμού προβλημάτων άμεσα συνυφασμένων με την κινητικότητα ανθρώπων και αγαθών και της γενικότερης κυκλοφοριακής οργάνωσης της πόλης. Στην πόλη της Καστοριάς, το αρχικό μοντέλο πολεοδομικού σχεδιασμού καθώς και οι ύστερες πολεοδομικές επεκτάσεις ακολούθησαν τα κοινωνικοοικονομικά πρότυπα της κάθε περιόδου, διαμορφώνοντας έτσι ένα αστικό περιβάλλον από το οποίο απουσιάζει οποιαδήποτε σύνδεση και συνέχεια μεταξύ κυκλοφοριακού σχεδιασμού και πολεοδομικών ρυθμίσεων. Ειδικότερα, κατά τις τελευταίες δύο δεκαετίες, οι υφιστάμενες χρήσεις γης μέσα στην πόλη της Καστοριάς έχουν μεταβληθεί – μετατοπιστεί σημαντικά εξαιτίας της μεταστροφής του εργασιακού ενδιαφέροντος από την γουνοποιία σε άλλες μορφές εργασίας και πηγές εισοδημάτων (υπηρεσίες, εμπόριο, τουρισμός, αναψυχή). Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα ενώ παλαιότερα το εμπορικό κέντρο της πόλης εντοπίζονταν εκτός από το σημερινό και επί των οδών Μητροπόλεως – Ομόνοια – Αγ. Αθανασίου, πλέον έχει μετατοπιστεί με αποτέλεσμα να αναβαθμιστεί σημαντικά η περιοχή του κέντρου πλησίον του πάρκου και της νότιας παραλίας. Η ανάπτυξη επίσης των δύο επεκτάσεων του σχεδίου πόλεως (Άμμου-Μύλοι και Φουντουκλή) έχει δημιουργήσει επιπλέον σημαντικές μεταβολές στις χρήσεις γης δημιουργώντας μικρά τοπικά κέντρα, αλλά και την αύξηση του πληθυσμού, με ταυτόχρονη μείωση της πυκνότητάς του.
Σε αυτό το περιβάλλον κρίσιμο στοιχείο αποτελεί η αποθάρρυνση των μετακινήσεων με βιώσιμα μέσα μεταφοράς, γεγονός το οποίο ενισχύεται και από την έλλειψη μακροπρόθεσμου οράματος και σχεδιασμού για την κινητικότητα, με τις συνέπειες αυτές να είναι ορατές σε κάθε πτυχή της ανθρώπινης δραστηριότητας. Πιο συγκεκριμένα το φάσμα των αρνητικών επιπτώσεων εκτείνονται:
- στην ασυνέχεια και διάρρηξη του κοινωνικού ιστού,
- την κυκλοφοριακή συμφόρηση,
- την ηχητική όχληση,
- την υποβάθμιση του αστικού περιβάλλοντος,
- την απόλυτη κυριαρχία του αυτοκινήτου στους κοινόχρηστους χώρους σε βάρος των φιλικότερων προς το περιβάλλον μέσων μεταφοράς: ποδηλάτου-ΜΜΜ, των πεζών γενικά αλλά και ειδικών κατηγοριών: ηλικιωμένων, νέων, βρεφών, ΑΜΕΑ.
Παρά τις μέχρι τώρα προσπάθειες, δεν έχει επιτευχθεί μέχρι στιγμής ένας ολοκληρωμένος σχεδιασμός, με επικαιροποιημένη και ποσοτικοποιημένη περιγραφή και ανάλυση των υφιστάμενων συνθηκών μετακίνησης και αξιολόγηση της επάρκειας προσφοράς υποδομών και υπηρεσιών. Για τους παραπάνω λόγους κρίνεται επιτακτική η ανάγκη για την εκπόνηση ΣΒΑΚ, το οποίο θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη τη ζήτηση για μετακινήσεις και τη συστηματική αξιολόγηση των αμφίδρομων επιδράσεων του συστήματος μεταφορών στα αναπτυξιακά χαρακτηριστικά της ευρύτερης περιοχής με βάση της αρχές της αειφορίας και της βιώσιμης κινητικότητας. Βασικές αρχές του σχεδιασμού θα είναι η ανάκτηση του δημοσίου χώρου, προς όφελος του πολίτη (και όχι του ΙΧ) με στόχο την πρόσβαση χωρίς περιορισμούς και των περιορισμό των διαμπερών ροών, η δημιουργία ολοκληρωμένων δικτύων ήπιας κινητικότητας, ο ολοκληρωτικός σχεδιασμός σε επίπεδο στάθμευσης και δημόσιας συγκοινωνίας, η μείωση των εκπομπών αερίων ρύπων και η υιοθέτηση νέων έξυπνων λύσεων & τεχνολογιών μέσα από τη συστηματική συνεργασία του Δήμου με τους φορείς της τοπικής κοινωνίας.
Το τελικό ΣΒΑΚ θα περιλαμβάνει ένα πλήρες σχέδιο δράσης που θα προδιαγράφει με ακρίβεια τα απαιτούμενα βήματα ωρίμανσης (μελέτες – έργα – ενέργειες – συνεργασίες) για την υλοποίηση των δράσεων στον τομέα μεταφορών και μετακινήσεων που θα πρέπει να αναπτύξει ο δήμος στα επόμενα χρόνια. Θα οργανώσει το πλαίσιο για τη διαμόρφωση του συστήματος κινητικότητας του Δήμου, επιδιώκοντας την εξασφάλιση ενός ασφαλέστερου, αποδοτικότερου και συμβατού περιβαλλοντικά μεταφορικού συστήματος, το οποίο θα έχει ως επίκεντρο τον μετακινούμενο πολίτη ως πεζό, χρήστη ποδηλάτου και χρήστη μέσων μαζικής μεταφοράς και ακολούθως το ΙΧ αυτοκίνητο. Ουσιαστικά θα δημιουργηθεί ένα πλήρες και ολοκληρωμένο τοπικό πλάνο δράσης με επίκεντρο την κινητικότητα των κατοίκων, εργαζόμενων και επισκεπτών εντός των ορίων της δημοτικής επικράτειας.
Για τη σύνταξη και το περιεχόμενο του ΣΒΑΚ θα ληφθούν υπόψη οι προβλέψεις του Ν.4784/2021 και οι επικαιροποιημένες Κατευθυντήριες Οδηγίες της Ε.Ε. (GUIDELINES FOR DEVELOPING AND IMPLEMENTING A SUSTAINABLE URBAN MOBILITY PLAN (2nd edition), Eltis, 2019).